ޔާހޫދީ އިސްރާއީލާއެކު އާންމު އުސޫލުން ޑިޕްލޮމެޓިކް ގުޅުންތައް ބަދަހި ކުރުމުގެ އޮއެވަރެއްގައި އަރަބި ގަލްފުގެ ގައުމުތައް ޖެހިފައި ވާއިރު، އެކުވެރި އަރަބި އިމާރާތް (ޔޫއޭއީ) އަދި ބަހްރައިންއާއި އިސްރާއީލާ ދެމެދު ގުޅުން އާންމުކުރާ އެއްބަސްވުމުގައި ބަޔާންކޮށްފައިވާ މާއްދާއެއްގެ ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން، އަލް-އަޤްޞާ މިސްކިތުގެ ހަރިއްމަ ދެއްބައި ކުރަން ޖެހިދާނެ ކަމަށް މުރާސިލުން ބުނެފިއެވެ.
1967 ވަނަ އަހަރު އެއްބަސްވެވިފައިވާ ގޮތުން ނަމަ، 14 ހެކްޓަރަށް ދެމިގެންދާ އަލް-ހަރަމް އަލް-ޝަރީފް ނުވަތަ އަލް-އަޤްޞާ މިސްކިތުގެ ގޯތި ތެރޭ ސަރަހައްދުގައި ނަމާދު ކުރުމުގެ ފުރުސަތު އޮންނަނީ ހަމައެކަނި މުސްލިމުންނަށެވެ. ޣައިރު މުސްލިމުންނަށްވެސްމި ސަރަހައްދަށް ޒިޔާރަތް ކުރެވެއެވެ. ނަމަވެސް ދީނީ އެއްވެސް އަޅުކަމެއް އެ ބިމުގައި ނުކުރެވެއެވެ.
އެމެރިކާއާއި އިސްރާއީލު ގުޅިގެން އެކުލަވާލި ދެލިކޮޕީ ބުނަނީ ކީކޭ؟
ކަން މިހެން އޮތް ނަމަވެސް އަރަބި ގަލްފުގެ ގައުމުތަކުން އިސްރާއީލާއެކު އާންމު އުސޫލުން ޑިޕްލޮމެޓިކް ގުޅުންތައް ބަދަހި ކުރުމަށް އެކުލަވާލި އެއްބަސްވުންތަކުން މިކަން ބަދަލު ކުރުމަށް ފުރުސަތު އެބައޮތެވެ.
އެގޮތުން، އިސްރާއީލާއި ޔޫއޭއީގެ އެއްބަސްވުމަށް ބަލާއިރު، އަލް-އަޤްޞާ މިސްކިތަށް ޒިޔާރަތްކޮށް ނަމާދު ކުރުމުގެ ފުރުސަތު ހުރިހާ މުލިމުންނަށް އޮތްއިރު، ގުދުސްގައިވާ އެހެނިހެން މުގައްދަސް ބިނާތަކަށް ޒިޔާރަތްކޮށް، ސުލްހަވެރި ކަމާއެކު ދީނީ އަޅުކަމާ ހަރަކާތް ހިންގުމުގެ ފުރުސަތު، އެހެން ހުރިހާ ދީނެއްގެ މީހުންނަށްވެސް ދޭން ޖެހޭ ކަމަށް ވަނީ ބަޔާންކޮށްފައެވެ.
އެންޖީއޯއެއްގެ ގޮތުގައި ހަރަކާތްތެރިވަމުން އަންނަ ޓެރެސްޓްރިއަލް ޖެރޫސެލަމް (ޓީޖޭ) އިން ބުނާ ގޮތުގައި، އިސްރާއީލުން އަލް-އަޤްޞާ މާނަ ކުރަނީ ސީދާ މިސްކިތަށެވެ. އަދި މިސްކިތުގެ ހަތަރު ފާރުގެ ތެރޭގައި ނުހިމެނޭ އެހެން ހުރިހާ ބަޔަކާއި ސަރަހައްދަކީ، ގުދުސްގެ މުޤައްދަސް ތަންތަނެވެ. އެއްބަސްވުމުގައި ބުނާ ގޮތުން ނަމަ ގޯތި ތެރޭގައި އަޅުކަންކޮށް، ދީނީ ހަރަކާތް ހިންގުމުގެ ފުރުސަތު، ޔަހޫދީންނަށްވެސް ހުޅުވުނީއެވެ.
ޓީޖޭއިން ބުނާ ގޮތުގައި އެއްބަސްވުމުގައިވާ އެއް މާއްދާގެ ބަސްމަގު އެ ގޮތަށް ބޭނުން ކޮށްފައިވަނީ އޮޅުމަކުން ނޫނެވެ. ނަމަވެސް އެއީ ގަސްތުގައި ކޮށްފައިވާ ކަމެކެވެ. ބަހްރައިންއާއި އިސްރާއީލާ ދެމެދު އެކުލަވާލި އެއްބަސްވުންވެސް ބާރުދެނީ މިކަމަށެވެ.
އަލް-އަޤްޞާއާއި ގުދުސްއަށް ހާއްސަވެފައިވާ ފަލަސްތީނުގެ ގާނޫނީ ވަކީލު ޚާލިދު ޒަބަރުގާ ވިދާޅުވީ، މިސްކިތަކީ މުސްލިމުންގެ އިސްތިގުލާލީ މިނިވަންކަމުގެ އިހުތިސޯސްގެ ތެރޭގައި އޮތް ތަނެއް ނޫންކަން އެއްބަސްވުމުން ސާފުކޮށް ފެންނަ ކަމަށެވެ. މިފަދަ އެއްބަސްވުމަކަށް ޔޫއޭއީން އާނބަސް ބުނުމަކީ، އަލް-އަޤްޞާ މިސްކިތުގެ މައްޗަށް އިސްރާއީލުގެ އިސްތިގުލާލީ މިނިވަންކަމުގެ ބާރު ހިނގާ ކަމަށް ދިން ފެހި ސިގުނަލެއްގެ ގޮތުގައި ޒަބަރުގާ ވަނީ ސިފަކުރައްވާފައެވެ.
ޒަބަރުގާ ވިދާޅުވީ، މިއީ 1967 ވަނަ އަހަރު ޤުދުސް ހިފިފަހުން، އަލް-އަޤްޞާ މިސްކިތުގެ ހާލަތާ ގުޅިގެން އެކުލަވާލި ބައިނަލްއަގުވާމީ ފެންވަރުގެ އެއްބަސްވުމުގެ ރޫހާ ހިލާފު ކަމެކެވެ. 1967 ވަނަ އަހަރުގެ އެއްބަސްވުމަށް ބަލާއިރު، ބެލެނިވެރިކަން ދޫކޮށްފައިވަނީ އުރުދުންއަށެވެ.
އަލް-އަޤްޞާ މިސްކިތް ބައިކުރަން ޖެހިދާނެ ކަމީ، ފަލަސްތީނުން އަބަދުވެސް ކަންބޮޑުވުން ފާޅު ކުރަމުން ދިޔަ ކަމެކެވެ. ނަމަވެސް އެކަމަކީ، ޔަހޫދީ އެކްޓިވިސްޓުން އެންމެ ބާރުލާފައި ކުރަމުންދިޔަ މަސައްކަތެވެ. ބައެއް އެކްޓިވިސްޓުން ދަނީ، ޔަހޫދީންނާއި މުސްލިމުންނާ ދެމެދު މިސްކިތް ބައިކުރުމަށް ވަކާލާތު ކުރަމުންނެވެ. މި ފަހަކަށް އައިސް އަލް-އަޤްޞާ މިސްކިތަށް ވަންނަ ޔަހީދީން ވަނީ އެތަނުގައި ދީނީ ހަރަކާތް ހިންގަންވެސް މަސައްކަތްކޮށްފައެވެ.
ގުދުސްގެ ޖިއޮޕޮލިޓިކްސްއަށް ހާއްސަވެފައިވާ އިސްރާއީލުގެ ވަކީލެއް ކަމަށްވާ ޑެނިއަލް ސީޑެމަންވެސް ވަނީ ކަން ހިނގަމުންދާ ގޮތާ މެދު ކަންބޮޑުވާކަމަށް ބުނެއެވެ. މިހާރު ފެނިގެން މިދަނީ، ދީން، ހަތިޔާރަކަށް ހަދާފައިވާ މަންޒަރު ކަމަށް އޭނާ ސިފަކުރިއެވެ. އެމެރިކާއާއި އިސްރާއީލު އެކުގައި އޮވެގެން އެކުލަވާލި އެއްބަސްވުމުގެ ބަސް މަގަށް ބަލާއިރު ހަރަމް އަލް-ޝަރީފުގެ ބަދަލުގައި އަލް-އަޤްޞާ މިސްކިތް ބޭނުން ކޮށްފައިވަނީ އޮޅުމަކުން ނޫންކަމަށް އޭނާވެސް ގަބޫލުކުރެއެވެ.
އަލް-އަޤްޞާއަށް އިސްރާއީލުގެ ސީދާ ނުފޫޒު
އަރަބި ގަލްފުގެ ގައުމުތަކުން އިސްރާއީލަށް ރުހުމުގެ ލޮލަކުން ބަލަން ފަށާފައިވާއިރު، އިސްރާއީލުން މިހާރު ވަނީ އަލް-އަޤްޞާއަށް ސީދާ ގޮތުން ނުފޫޒު ފޯރުވަން ފަށާފައެވެ. އެގޮތުން، އަލް-އަޤްޞާ މިސްކިތު ހަރިއްމައިގެ ހުޅަނގާ އުތުރު ފަރާތުގައި އިސްރާއީލުން ވަނީ އަޑުކުރާތައް ހަރުކޮށްފައެވެ. ހުސްވި ހަފުތާގައި އިސްރާއީލުން މިކަން ކުރީ، މި ސަރަހައްދުގެ ބެލެނިވެރިކަން ދޫކޮށްފައިވާ އިދާރީ ބޯޑު ނުވަތަ އުރުދުންގައި އޮންނަ އިސްލާމިކް ވަޤުފުގެ އިޒުނަޔަކާ ނުލައެވެ.
އިސްރާއީލަށް އިހުތިސޯސް އޮންނަނީ މިސްކިތުގެ ހަރިއްމައިން ބޭރުގެ ސަރަހައްދަށެވެ. އިސްރާއީލުން ބުނާ ގޮތުގައި ހުސްވި ހަފުތާގައި ހިނގާދިޔަ ކަންކަމީ ސަލާމަތީ ގޮތުން އެޅި ފިޔަވަޅެކެވެ. ނަމަވެސް، އެ ކަމަކީ ސަލާމަތާ ގުޅުމެއް އޮތް ކަމެއް ކަމަށް ނުބެލެވޭ ކަމަށް އަލް-އަޤްޞާ ކޮމްޕައުންޑްގެ ޑައިރެކްޓާ އުމަރު ކިސްވާނީ ވިދާޅުވެފައެވެ. އަދި މިއީ އަލް-އަޤްޞާ މިސްކިތަށް އިސްރާއީލުން އަތްގަދަ ކޮށް، ވަޤުފުގެ ދައުރެއް ނެތްކަން އެނގުމަށް ހިންގި އަމަލެއްގެ ގޮތުގައި އޭނާ ވަނީ ސިފަކުރައްވާފައެވެ.
ޒަބަރުގާ ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި، ކަންތައްތައް މިހާރު ގޮސްފައި ވާ ގޮތަށް ބަލާއިރު އުރުދުންއިން ތުރުކީވިލާތް ފަދަ ގައުމަކާއެކު އިއްތިހާދު ހަދަންޖެހެއެވެ.
އަލް-އަޤްޞާ މިސްކިތަކީ ކޮބާ؟
ފަލަސްތީނުގައި ހުރި މުސްލިމުންގެ އެންމެ މުޤައްދަސް ތަނަކީ ގުދުސްގައިވާ އަލްމަސްޖިދުލް އަޤްޞާއެވެ. އެއީ މުސްލިމުންގެ ފުރަތަމަ ޤިބްލައެވެ. ކީރިތި ރަސޫލާ މުޙައްމަދު (ސއވ) އިސްރާގެ ދަތުރުފުޅު ކުރައްވައިފައިވަނީ އަލްމަސްޖިދުލް ޙަރާމްއިން އަލްމަސްޖިދުލް އަޤްޞާއަށެވެ. މަސްޖިދުލްއަޤްޞާއަކީ އެތަނުގެ ވަށައިގެން ﷲ ބަރަކާތް ލައްވައިފައިވާ ތަނެކެވެ.
އަދުގެ ދުނިޔޭގެ ހާލަތަށް ބަލާއިރު، ޔަހޫދީން ބުނަމުންދަނީ މަސްޖިދުލްއަޤްޞާ އަކީ ކީރިތި ރަސޫލާ ސުވަރުގެވަޑައިގެންނެވި ފަހުން، ޚުލަފާއުއްރާޝިދޫންގެ ޚިލާފަތުވެސް ނިމި، އުމަވީންގެ ފަސްވަނަ ޚަލީފާ ޢަބްދުލްމަލިކު ބިން މަރްވާން ބިނާ ކުރެއްވި މިސްކިތެއް ކަމުގައެވެ.
ނަމަވެސް، ހަގީގަތަކީ އެއީއެއް ނޫނެވެ. އަލް-އަޤްޞާ މިސްކިތުގެ ގަދީމީ އިމާރާތް ވީރާނާވެ ހަލާކުވެފައިވަނިކޮށް ޚަލީފާ ޢަބްދުލްމަލިކު ބިން މަރްވާން އެތަން އާކުރެއްވީއެވެ.
ޚަލީފާ ޢަބްދުލްމަލިކު ބިން މަރްވާން މުޅިން އަލަށް ބިނާކުރެއްވި މިސްކިތަކީ އަލް-އަޤްޞާ މިސްކިތުގެ ހަރިއްމާގައި، އަލް-އަޤްޞާގެ ޤިބްލީ މިސްކިތާ މާދުރު ނޫން ހިސާބެއްގައި ހުރި ރަން ގުއްބު ލީ މިސްކިތް، ނުވަތަ މަސްޖިދު ޤުއްބަތުއްޞަޚްރާއެވެ. އަލް-އަޤްޞާ މިސްކިތުގެ ގޮތުގައި އިސްރާއީލުގެ ޔަހޫދީން، ދުނިޔެއަށް ތަސްވީރު ކޮށްދެމުންދަނީވެސް މި މިސްކިތް އެކަންޏެވެ. އެއީވެސް މަކަރާ ހީލަތުގެ މަގުސަދަކެވެ. ނަތީޖާއަކަށް ވަނީ، ބައެއް މުސްލިމުންނަށްވެސް، ހަގީގީ އަޤްޞާ މިސްކިތަކީ ކޮބައިކަން ބުނެދޭން ނޭނގޭ ދަރަޖައަށް ހާލަތު ގޯސްވުމެވެ.
